वर्ण विचार MCQ Quiz in বাংলা - Objective Question with Answer for वर्ण विचार - বিনামূল্যে ডাউনলোড করুন [PDF]

उत्तर- शरद् + काल

संधी: मराठी व्याकरणात एकापुढे एक आलेले स्वर, व्यंजने, विसर्ग जोडणे यांना ‘संधी' असे म्हणतात. संधीचे ३ प्रकार आहेत.

1. स्वरसंधी
2. व्यंजनसंधी
3. विसर्गसंधी

Important Pointsव्यंंजन संधी: पहिल्या पाच वर्गांपैकी (क वर्ग, च वर्ग, त वर्ग, त वर्ग, प वर्ग) अनुनासिकाखेरीज कोणत्याही व्यंजनात पुढे कठोर व्यंजन आल्यास पहिल्या व्यंजनाबद्दल त्याच वर्गातील पहिले कठोर व्यंजन येऊन संधी होतो.
शब्द: शरत्काल
संधी विग्रह: शरद् + काल = द् + क् = त् + क् = त्क

अशाप्रकारे शरत्काल का संधीचा विग्रह शरद् + काल हा होईल.
इतर तिन्ही ही पर्याय हे व्याकरणिकदृष्ट्या चुकीची आहेत.

लिंग- ज्या नामावरुन त्या विशिष्ट वस्तुचे लिंग समजते त्यास लिंग असे म्हणतात.

लिंग हे ३ प्रकारचे आहे.

1. पुल्लिंग
2. स्त्रीलिंग
3. नपुंसकलिंग

काल गारा पडल्या या वाक्यातील गारा हा शब्द आकारांत स्त्रीलिंगी शब्द आहे आणि त्यामुळे याचे लिंग स्त्रीलिंग होईल.

शुद्धलेखनाच्या नियमाप्रमाणे प्रातिनिधिक हा शुद्ध शब्द होईल.

शुद्धलेखन म्हणजे भाषेच्या व्याकरणाचे लेखनस्वरूपात अचूक पालन करणे होय. भाषा ही व्याकरणाच्या दृष्टीने शुद्ध हवी.

वचन-

नामाच्या ठिकाणी वस्तू एक आहे की अनेक आहेत ती संख्या सुचविणाऱ्या गुणधर्मास 'वचन' असे म्हणतात.

'वचन' या शब्दाचा शब्दश: अर्थ बोलणे असा होतो.

वचनाचे 2 प्रकार पडतात.

1. एकवचन
2. अनेकवचन

एकवचन -

जेव्हा एका वस्तूचा बोध होतो तेव्हा एकवचन असे म्हणतात.

उदा. वही, गाडी,खुर्ची, बादली,मासा, गाय, फूल, मुलगा इ.

अनेकवचन-

जेव्हा एकापेक्षा अधिक वस्तूंचा बोध होतो तेव्हा अनेकवचन असे म्हणतात. अनेकवचनासच बहुवचन असेही म्हणतात.

उदा. वह्या,गाड्या, खुर्च्या,बादल्या,मासे, गाई, फुले, मुलगे इ.

Important Pointsप्रस्तुत स्पष्टीकरणावरून आपणास लक्षात येते की,  भाकरी ह्या शब्दाचे अनेकवचन भाकर्‍या असे होईल, बी या शब्दाचे अनेकवचन बिया असे होईल आणि नळी याचे अनेकवचन नळ्या असे होईल.

केवळ सभा या शब्दाचे अनेकवचन सभा असेच राहील.

अशाप्रकारे इतर तिन्हीही शब्दांचे अनेकवचन याकारांत होते केवळ सभा या शब्दाचे अनेकवचन याकारांत होत नाही.

म्हणून 'वचन विचार' लक्षात घेऊन प्रस्तुत पर्यायांपैकी गटात न बसणारा शब्द सभा हा आहे.

स्वर : जिभेचा मुखातील भागाशी किंवा ओठांचा एकमेकांशी स्पर्श न होता जे ध्वनी हे तोंडावाटे बाहेर पडतात त्यांना स्वर असे म्हणतात.

वर्णमालेत एकूण १४ स्वर व २ स्वरादी आहेत.

Important Points

स्वरांचे एकूण चार प्रकार पडतात.

1. ऱ्हस्व स्वर : ज्या स्वरांचा उच्चार करण्यास कमी कालावधी लागतो त्यांना ऱ्हस्व स्वर असे म्हणतात. उदा : अ, इ,उ 
2. दीर्घ स्वर : ज्या स्वरांचा उच्चार करण्यासाठी जास्त कालावधी लागतो त्यांना दीर्घ स्वर असे म्हणतात. उदा : आ, ई, ऊ  
3. संयुक्त स्वर : दोन स्वरांचे मिळून जे स्वर तयार होतात त्यांना सयुक्त स्वर असे म्हणतात. उदा : ए = अ + इ/ई , ऐ = आ + इ/ई , ओ = अ + उ/ऊ , औ = आ + उ/ऊ 
4. इंग्रजी स्वर : जे स्वर इंग्रजी भाषेतून मराठीत आले आहेत त्यांना इंग्रजी सार असे म्हणतात. उदा : ऑ 

वरील पर्यायांपैकी ए, औ, ओ हे सर्व संयुक्त स्वर आहेत आणि इ हा ऱ्हस्व स्वर आहे. 

आख्यात विचार-

क्रियापदामध्ये होणाऱ्या बदलांना आख्यात विचार असे म्हणतात.

ते बदल ५ प्रकारे होत असतात.

1. काळ 
2. लिंग
3. अर्थ
4. वचन
5. पुरुष

काळानुसार होणाऱ्या बदलांचे प्रकार-

अशाप्रकारे 'मदतीसाठी आपला धनादेश कृपया खालील पत्या वर पाठवावा' हे वाक्य विध्यर्थी वाक्य आहे आणि त्यामुळे या आख्याताचे नाव वाख्यात असल्याने हाच पर्याय योग्य राहील.

उत्तर - ए, ऐ, ओ, औ हे संयुक्त स्वर आहेत.

संयुक्त स्वर - ए, ऐ, ओ, औ हे स्वर इतर दोन स्वरांचे मिळून बनल्याने त्यांना संयुक्त स्वर म्हणतात. संयुक्त स्वर दीर्घ उच्चाराचे असतात.

• ए = अ + इ / ई     
• ऐ = आ + इ / ई       
• ओ = अ + उ / ऊ       
• औ = आ + उ / ऊ

याशिवाय स्वरांचे सजातीय स्वर व विजातीय स्वर असे उच्चारस्थानांवरून दोन प्रकार पडतात.

सजातीय स्वर - एकाच उच्चारस्थानातून उच्चारल्या जाणाऱ्या स्वरांना सजातीय स्वर म्हणतात.
उदा. अ - आ, इ - ई, उ - ऊ

विजातीय स्वर - भिन्न उच्चारस्थानातून उच्चारल्या जाणाऱ्या स्वरांना विजातीय स्वर म्हणतात.
उदा. अ - इ, अ - उ, इ - ए, अ - ऋ

Important Pointsस्वर - ओठांचा एकमेकांशी किंवा जिभेचा मुखातील कोणत्याही भागाशी स्पर्श न होता तोंडावाटे जे ध्वनी बाहेर पडतात त्यांना स्वर असे म्हणतात. वर्णमालेत एकूण 12 स्वर आहेत. ॲ, ऑ हे इंग्रजीतून मराठीत आलेले स्वर आहेत.

स्वरांचे तीन प्रकार पडतात.

1. ह्रस्व स्वर
2. दीर्घ स्वर
3. संयुक्त स्वर

​ह्रस्व स्वर - अ, इ, उ, ऋ, लृ या स्वरांचा उच्चार आखूड होतो, म्हणजे उच्चार करावयास कमी कालावधी लागतो म्हणून त्यांना ​ह्रस्व स्वर म्हणतात. 

दीर्घ स्वर - आ, ई, ऊ या स्वरांचा उच्चार करण्यासाठी जास्त कालावधी लागतो म्हणजेच लांबट उच्चार होतो म्हणून त्यांना दीर्घ स्वर म्हणतात. 

संयुक्त स्वर - ए, ऐ, ओ, औ हे स्वर इतर दोन स्वरांचे मिळून बनल्याने त्यांना संयुक्त स्वर म्हणतात. संयुक्त स्वर दीर्घ उच्चाराचे असतात.

घाशीराम कोतवाल हे विजय तेंडुलकर यांनी पेशवाईच्या काळात पुण्याचा कोतवाल राहिलेल्या घाशीराम कोतवाल या व्यक्तिरेखेवर आधारित लिहिलेले मराठी नाटक आहे.

सखाराम बाईंडर हे विजय तेंडुलकर यांनी लिहिलेले स्त्री-पुरुष संबंधांवरचे एक मराठी नाटक आहे. हे नाटक स्त्रीवादी दृष्टिकोनातून आहे.

वरील दिलेल्याप्रमाणे घाशीराम कोतवाल व सखाराम बाईंडर या नाटकाचे नाटककार विजय तेंडुलकर हे आहेत.

क्, च्, त्, ट्, प् या गटातील व्यंजनांना कठोर व्यंजने म्हणतात.

Important Pointsमराठीत एकूण ४१ व्यंजने आहेत. ज्याचा उच्चार करतांना जिभेचा कंठ, टाळू, मुर्धा, दात, ओठ, या अवयवांशी स्पर्श होतो त्यांना व्यंजन असे म्हणतात. या ४१ व्यंजनांपैकी ३४ व्यंजनाचे पाच प्रकारात विभाजन केले जाते. स्पर्श व्यंजने ही २५ आहेत. अर्धस्वर व्यंजने ही चार आहेत. उष्मा / घर्षक व्यंजने ही तीन आहेत. महाप्राण व्यंजन हे एक आहे. स्वतंत्र व्यंजन हे एक आहे.

स्पर्श व्यंजनाचे तीन प्रकारात वर्गीकरण केले जाते.

1. कठोर व्यंजने - ज्या वर्णाचा उच्चार करण्यास जोर द्यावा लागतो त्यांना कठोर व्यंजने असे म्हणतात. उदा. क्, ख्, च्, छ्, ट्, ठ्, त्, थ्, प्, फ्
2. मृदु व्यंजने - ज्या वर्णाचा उच्चार सौम्यपणे होतो त्यांना मृद व्यंजने असे म्हणतात. उदा. ग्, घ्, ज्, झ्, ड्, ढ्, द्, ध्, ब्, भ्
3. अनुनासिक / पर-सवर्ण - ज्या वर्णाचा उच्चार त्याच्या उच्चार स्थानासोबत काही अंशी नाकातूनही केला जातो त्यास अनुनासिक असे म्हणतात. उदा. ङ्, ञ्, ण्, न्, म्

अर्धस्वर - अर्धस्वर व्यंजन ही एकूण चार आहेत. स्वरांच्या क्रमानुसार अर्धस्वरांचा क्रम य्, र्, ल्, व् असा आहे. अर्धस्वर स्पर्श व्यंजने व उष्मे यांच्या मध्ये येतात म्हणून त्यांना अंतस्थ म्हणतात.

उष्मे - श्, ष्, स् यांना उष्मे म्हणतात. वरील वर्णाचा उच्चार करताना घर्षणामुळे उष्णता निर्माण होते. त्यामुळे त्यांना उष्मे म्हणतात.

स्वतंत्र वर्ण - ळ् हा मराठीतील स्वतंत्र वर्ण मानला जातो. तो इतर भाषेकडून घेतलेला नाही.

स्पष्टीकरण- मराठी भाषेत भाषेच्या शुद्धतेला अत्यंत महत्त्व आहे. एका अक्षराच्या फरकाने सुद्धा अर्थाचा अनर्थ होऊ शकतो. त्यामुळे शुद्धलेखन करणे ही प्रत्येकाचे कर्तव्य आहे.

प्रस्तुत पर्यायांपैकी व्याकरणाच्या दृष्टीने अलिकडे हा शब्द अयोग्य आहे. शुद्ध शब्द अलीकडे असा आहे. 

अन्य पर्याय हे योग्य आहेत.